1910 – 2007
Mijn grootvader Nicolaas den Dulk was begin vorige eeuw haringvisser op Scheveningen (echte Scheveningers zeggen ‘op Scheveningen’). Als 10 jarig jochie begon hij onderaan de ladder als ketelbinkie, of reepschieter, zoals ze dat op Scheveningen noemden. Het was een keiharde mannenwereld: weken waren ze onderweg met de zeillogger Scheveningen 64. Met blote handen stonden ze dagen en nachten achter elkaar netten uit het ijskoude water rond de Schotse Hebriden op te halen, tot bloedens toe.
Ziek zijn was er niet bij: wie ziek was en in het vooronder betrapt werd op eten werd verontwaardigd tot de orde groepen: ‘Hij eet nog!’ Met andere woorden: ‘Aansteller, je bent helemaal niet ziek!’ Wat dat betreft waren het harde tijden, de omgang met ziekte en beperking is in onze ogen barbaars. Maar dat is niet het hele verhaal: toen mijn grootvader later zelf schipper werd van de Scheveningen 64 verwachtte de familie dat hij niet alleen gezonde sterke zeebonken mee zou nemen maar ook dat er op zijn minst één of twee minder slimme jongens mee mochten varen. Jongens waar je misschien niet zo veel aan had, maar die je niet aan de kant kon laten staan. Waarschijnlijk niet de slimste jongens, maar goed genoeg om tonnetjes haring te sjouwen of netten op te halen.
Terug naar 1920 wil niemand, maar toch kunnen we wel wat leren van die Scheveningse vissers. Een aanzienlijk deel van onze bevolking staat namelijk aan de kant in onze snelle maatschappij waar internet, computers, apps en games het tempo van het werkzame leven bepalen.
De samenleving is daardoor een stuk onherbergzamer geworden voor voor zo’n 17% van de mensheid. Het gaat om mensen met een IQ tussen de 50 en 85, waarbij ook sprake is van beperkte sociale zelfredzaamheid en bijkomende problematiek. Mensen die in deze categorie vallen worden Licht Verstandelijke Beperkt genoemd (of LVB-ers). Hun verstandelijke vermogens op het gebied van abstract denken, analyseren, communiceren en plannen blijven duidelijk achter in vergelijking met de meerderheid van de bevolking. Omdat ze vaak niet direct herkenbaar zijn als verstandelijk beperkt worden hun capaciteiten op het eerste gezicht dan ook vaak te hoog ingeschat wat voor extra misverstanden kan leiden, bijvoorbeeld als ze in aanraking komen met de politie.
Technologie als drempel voor mensen met een licht verstandelijke beperking
Nieuwe media, applicaties en Internet bieden ook deze groep grote voordelen op het gebied van communicatie, dagplanning en sociale contacten, maar het betekent ook dat er voor hen nog meer obstakels zijn om zelfstandig te participeren in de maatschappij, onder andere doordat er steeds hogere eisen worden gesteld aan werknemers. Daarnaast is veel eenvoudig werk de afgelopen decennia verdwenen door automatisering, outsourcing en verdringing door goedkope buitenlandse werknemers en werkloze hoog opgeleiden. Vroeger kon iemand met een LVB nog wel meewerken, niet alleen als reepschieter op een vissersboot maar ook als knecht op de boerderij, of als sjouwer in de haven, tegenwoordig moet je minstens een diploma op mbo niveau 2 hebben om enigszins zelfstandig mee te kunnen draaien op de arbeidsmarkt. Daarnaast zijn LVB-ers extra kwetsbaar omdat ze vaak de gevolgen van hun on-line gedrag niet kunnen overzien (overigens is dat in de ‘echte’ wereld net zo, alleen zijn de gevolgen dan hopelijk minder ernstig). Deze groep is extra gevoelig voor Phishing, chantage via webcam’s en chatrooms en wordt vaak on-line gepest of afgeperst.
Een te grote groep mensen profiteert daarom onvoldoende van de mogelijkheden die nieuwe technologie ons biedt en dreigt zelfs helemaal buiten de boot te vallen door vergaande automatisering en robotisering. Eenvoudig werk wordt steeds meer verricht door computers en robots en veranderde opvattingen over de rol van de overheid en markt leiden ertoe dat sociale werkplaatsen geleidelijk aan gesloten worden. Werknemers met een vlekje worden geacht volwaardig mee te draaien op de arbeidsmarkt, desnoods geholpen door quota. Dat de huidige arbeidsmarkt eisen stelt aan werknemers die dat zeer onwaarschijnlijk maken wordt gemakshalve buiten beschouwing gelaten.
Dit is een zaak die iedereen aan zou moeten gaan. Niet iedereen kan apps programmeren, data analyseren of SEO-teksten schrijven. Als we willen dat ook mensen met een licht verstandelijke beperking in ons land een faire kans krijgt om een bestaan op te bouwen moeten we na gaan denken over een manier om ook voor deze groep zinvol werk te scheppen. Geen eenvoudige opgave in een tijd waarin het ook voor hoog opgeleide en ervaren professionals moeilijk is om passend werk te vinden, maar dat mag ons er niet van weerhouden om aan oplossingen te blijven werken.
De maatschappij als geheel profiteert van de productiviteitsstijging en de verregaande mogelijkheden die ICT ons bieden, dan moet het toch mogelijk zijn om een oplossing te vinden voor deze groep met een licht verstandelijke beperking. Wat dat betreft kunnen we nog wat leren van die harde Scheveningse vissers, ze hadden geen quotum nodig om ook een paar jongens met een beperking mee te nemen aan boord. Dat er later wel quota nodig zouden zijn voor de visvangst is weer een heel een ander verhaal.
Nico den Dulk
Meer informatie over mensen met een licht verstandelijke beperking:
Duidelijke informatie op de website van zorgorganisatie Middin over de verschillende vormen van verstandelijke beperking: Mensen met een verstandelijke beperking (vb)
‘Mensen met een licht verstandelijke beperking in het justitiële domein’ Bron: Nederlands Juristenblad
NRC Handelsblad: ‘Gemeenten overschatten licht verstandelijk beperkten’
EO’s ‘Dit is de dag’ beschrijft de lotgevallen van verstandelijk beperkte meisjes die in handen vallen van loverboys.
Mooie reportage van Zembla over mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB), die door alle transities en snelle veranderingen de aansluiting dreigen te verliezen met de samenleving.
Kennisnet: Rapport over jongeren met een licht verstandelijke beperking (LVB) en de risico’s van sociale media.
Een nieuw rapport van het Sociaal en cultureel planbureau over positie van mensen meteen licht verstandelijke beperking (LVB). Vooral de maatschappelijke ontwikkelingen leiden tot een groeiende zorgdraag.
Gerelateerd product:
Toolbox Jeugdreclassering voor LVB jongeren
